Ο ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ Ο ΕΥΓΕΝΙΚΟΣ.

Ο ΑΣΤΗΡ ΤΗΣ ΕΦΕΣΟΥ Ο ΥΠΕΡΜΑΧΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

ΜΑΡΚΟΣ Ο ΕΥΓΕΝΙΚΟΣ

Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΠΟΥΔΕΣ ΤΟΥ

Ἐφέτος κλείνουν 572 ἔτη ἀπό τήν κοίμηση τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός ἠμῶν καί ὁμολογητού Μάρκου ἀρχιεπισκόπου Ἐφέσου τοῦ Εὐγενικοῦ .

Ὁ ἅγιος Μάρκος (κατά κόσμο Ἐμμανουήλ), ἐγεννήθη ἀπό εὐσεβεῖς γονεῖς τό 1392 εἰς τήν βασιλίδα τῶν πόλεων, Κωνσταντινούπολιν. Ὁ πατέρας τοῦ ὠνομάζετο Γεώργιος καί ἦτο ἀρχιδικαστής, σακελλίων καί διάκονος τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἡ μητέρα τοῦ ὠνομάζετο Μαρία καί ἦτο θυγατέρα τοῦ εὐσεβοῦς ἰατροῦ Λουκᾶ.

Ἀμφότεροι οἱ γονεῖς προσπάθησαν καί ἐπέτυχαν νά ἀναθρέψουν τόν μικρό Ἐμμανουήλ ἐν παιδεία καί νουθεσία Κυρίου. Ἀλλά ὁ θάνατος τοῦ πατρός τοῦ ἄφησε αὐτόν καί τόν μικρότερό του ἀδελφό Ἰωάννη ὀρφανούς εἰς νεαρά ἡλικία.

Τά πρῶτα γράμματα ὁ ἅγιός μας τά ἐδιδάχθη ἀπό τόν πατέρα τοῦ Γεώργιο, ὁ ὁποῖος εἶχε μία ὀνομαστή ἰδιωτική σχολή. Μετά τόν θάνατον τοῦ πατρός του ἡ μητέρα τοῦ τόν ἔστειλε νά μαθητεύεση εἰς τούς πλέον φημισμένους διδασκάλους τῆς ἐποχῆς του, τόν Ἰωάννη Χορτασμένο (κατόπιν Ἰγνάτιο Μητροπολίτη Σηλυμβρίας) καί τόν μαθηματικόν καί φιλόσοφον Γεώργιον Γεμιστόν Πλήθωνα. Μεταξύ τῶν συμμαθητῶν τοῦ ἦτο καί ὁ μέτ ἔπειτα ἄσπονδος ἐχθρός του Βησσαρίων ὁ καρδινάλιος.

ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΚΑΙ ΜΟΝΑΧΟΣ

Ὅταν ὁ νεαρός Ἐμμανουήλ τελείωσε τάς σπουδᾶς του, ἀνέλαβε τήν διεύθυνση τῆς πατρικῆς σχολῆς καί εἰς σύντομο χρονικό διάστημα ἀνεγνωρίσθει ὡς ἕνας ἀπό τούς πλέον λαμπρούς διδασκάλους τῆς ψυχορραγούσης πόλεως. Μεταξύ τῶν μαθητῶν του, πού διέπρεψαν ἀργότερον, ἤσαν ὁ Γεώργιος Γεννάδιος Σχολάριος,-ὁ πρῶτος μετά τήν πτῶσιν τῆς Πόλεως Πατριάρχης-, ὁ Θεόδωρος Ἀγαλλιανός, ὁ Θεοφάνης Μητροπολίτης Μηδείας καί ὁ ἀδελφός του Ἰωάννης ὁ Εὐγενικός.

Ἀλλά ὁ θεῖος ἔρως δέν ἄφησε τόν Ἐμμανουήλ νά παρασυρθεῖ ἀπό τήν γεμάτη ὑποσχέσεις λαμπρά καριέρα τοῦ διδασκάλου, οὔτε οἱ λίαν φιλικές σχέσεις του μέ τόν αὐτοκράτορα τόν ἐμπόδισαν νά ἀπαρνηθεῖ τόν κόσμο καί νά καταφύγει εἰς τήν νῆσον τῶν Πριγκιποννήσων Ἀντιγόνη, πλησίον του φημισμένου ἀσκητοῦ Συμεῶνος. Ἐκεῖ ἔμεινε ἀγωνιζόμενος πνευματικῶς ἐπί δύο ἔτη καί μετά, κατόπιν τῶν τουρκικῶν ἐπιδρομῶν εἰς τάς νήσους, ἦλθε μέ τόν γέροντά του εἰς τήν περίφημο τότε Μονή τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τῶν Μαγγάνων, εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν.

Ὁ μοναχός Μάρκος συνέχισε καί εἰς τήν νέαν μετάνοιά του τήν σκληρᾶν ἀσκητικήν ζωήν. Εἰς τήν μονήν τῶν Μαγγάνων, ὁ ἅγιος Μάρκος συνέθεσε σχεδόν τά περισσότερα ἀπό τά 100 ἔργα του πού ἔχουν διασωθεῖ μέχρι σήμερον. Ἰδιαιτέρως σημαντικά εἶναι τά ἔργα πού ἔγραψε ἐναντίων τῶν λατινοφίλων ἀντιπάλων του Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, τόν ὁποῖον ἐσέβετο πολύ καί τόν εἶχε ὡς πρότυπό του. Εἰς τήν Μονήν αὐτήν ὁ Μάρκος ἔλαβε καί τό χρίσμα τῆς ἱεροσύνης, κατόπιν πιέσεως, διότι ὁ ἴδιος θεωροῦσε τόν ἑαυτό τοῦ ἀνάξιο διά τέτοιον ὑψηλόν λειτούργημα. Σύντομα δέ ἀπέκτησε καί φήμη καλοῦ πνευματικοῦ, δί,αὐτό πολλοί κληρικοί καί λαϊκοί ἔγραφον εἰς τόν ἅγιον ζητῶντες τήν γνώμη τοῦ ἐπί διαφόρων ζητημάτων.

ΕΙΣ ΤΗ ΣΥΝΟΔΟΝ ΤΗΣ ΦΕΡΡΑΡΑΣ

Τό 1436 καί ἐνῶ ἀκόμη ἦτο ἱερομόναχος ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας τόν διορίζει ὡς ἀντιπρόσωπο τοῦ εἰς τήν συγκληθεῖσαν σύνοδον διά ἕνωσιν τῶν ἐκκλησιῶν. Τό ἴδιον ἔτος ὁ Αὐτοκράτωρ Ἰωάννης ὁ Παλαιολόγος τόν ἀναγκάζει νά δεχθεῖ τόν Μητροπολιτικόν θρόνον τῆς Ἐφέσου πού εἶχε χηρεύσει ἐκεῖνον τόν καιρόν.

Ὁ αὐτοκράτωρ δείχνει τήν μεγάλη ἐκτίμηση πού ἔτρεφε εἰς τόν ἅγιον Μάρκον διορίζοντας τόν γενικόν ἔξαρχον τῆς συνόδου. Οὕτως ὁ ἅγιος ἠναγκάσθη νά ἀκολουθήσει τόν Πατριάρχη καί τήν λοιπήν ἀντιπροσωπία εἰς τήν Ἰταλία.

Ὁ ἅγιος Μάρκος πῆγε στήν σύνοδον μέ τάς καλυτέρας προθέσεις καί ἔδειξε τήν διαλλακτικότητά του μέ τόν λόγο πού συνέθεσε διά τόν πάπαν, προτοῦ ἀκόμη ἀρχίσουν αἵ ἐργασίαι τῆς συνόδου εἰς τήν Φερράραν. Μερικοί μάλιστα Ὀρθόδοξοι ἀντιπρόσωποι παρεξήγησαν τόν Μάρκον διά τήν διαλλακτικότητα τοῦ ὕφους τοῦ εἰς τόν διάλογο μέ τόν καρδινάλιο Κεσσαρίνι, καί ἀπήτησαν ὅπως εἰς τό ἑξῆς ὁμιλεῖ ὁ Βησσαρίων, Μητροπολίτης Νικαίας.

Τό πρῶτο θέμα τῶν συζητήσεων ἦτο τό καθαρτήριο πῦρ. Τοῦ Βησσαρίωνος ἀδυνατοῦντος - λόγω ἀνεπαρκοῦς θεολογικῆς καταρτίσεως - νά ὁμιλήσει, ὁμίλησε διά τούς Ὀρθοδόξους ὁ ἅγιος Μάρκος, ἐκφωνήσας ἐπί τοῦ θέματος τέσσαρες ἀντιρρητικούς λόγους.

Αἵ κρυστάλλιναι ὀρθόδοξοι ἀπόψεις, ὡς ἐπαρουσιάσθησαν ἀπό τόν ἅγιό μας, ἐνθουσίασαν τόν αὐτοκράτορα, ὁ ὁποῖος προσέβλεπε εἰς τόν Μάρκον ὡς τόν μόνον Ὀρθόδοξο θεολόγο πού ἠδύνατο νά ἀπαντᾶ εὐχερῶς εἰς τούς λόγους τῶν παπικῶν. Ἀλλά ὁ περί τά θεία ἄσχετος βυζαντινός αὐτοκράτωρ ἤλπιζε ὅτι αἵ ὀρθόδοξοι ἀπόψεις θά ἐπεκράτουν, μή γνωρίζων ὅτι οἱ παπικοί θά ἐπέμεναν ἀμετακίνητοι εἰς τάς πλάνας τῶν. Δί΄αὖτον τόν λόγο, ὅταν εἶδε ὅτι ἡ παράλογος ἐπιμονή τῶν λατίνων θά ναυαγοῦσε τόν πολιτικό του σκοπό - ἤτοι τήν ἕνωση τῶν δύο ἐκκλησιῶν καί τήν ἐξ αὐτῆς ἀναμενόμενη παπική βοήθεια δί ἀντιμετώπισιν τῶν Τούρκων - ἄρχισε νά πιέζει τούς Ὀρθοδόξους νά ἀκολουθήσουν μία ἠπιότερη ἡ καλύτερα ἐνδοτική γραμμή.

Η ΨΕΥΔΟΕΝΩΣΙΣ

Οἱ λατίνοι ἄρχισαν νά ἐφαρμόζουν τήν γνωστή τακτική τῶν ψιθύρων, ψευδῶν καί ἐκβιασμῶν, καί οὕτω κάτ ἐκείνη τήν ἐποχή διένειμαν εἰς τήν Φερράραν ἑκατοντάδας φυλλαδίων, τά ὁποία περιεῖχαν 54 αἱρετικές δοξασίας τῶν Ὀρθοδόξων!!! Βλέποντας τήν κατάσταση νά χειροτερεύει εἰς βάρος τῶν Ὀρθοδόξων, δύο ἐκ τῶν ἐγκρίτων μελῶν τῆς Βυζαντινῆς ἀντιπροσωπείας, ὁ Μητροπολίτης Ἡρακλείας Ἀντώνιος, πρῶτος τή τάξει Μητροπολίτης τοῦ Οἰκουμενικοῦ θρόνου καί ὁ ἀδελφός του Μάρκου Ἰωάννης, προσπάθησαν νά ἀποδράσουν ἀπό τήν Φερράραν, ἀλλά ἠμποδίσθησαν ἀπό τόν αὐτοκράτορα. Καί ἐπειδή ὁ Ἰωάννης συνοδευόταν μέχρι τόν λιμένα ἀπό τόν ἀδελφό του, ὁ αὐτοκράτωρ καί ὁ Πατριάρχης φοβούμενοι τυχόν ἄλλας ἀπόπειρας ἀποδράσεως - ἐν συνεννοήσει μετά τῶν παπικῶν - μετακίνησαν τίς ἐργασίες τῆς συνόδου ἀπό τήν Φερράραν, πού ἦτο πλησίον της θαλάσσης, εἰς τήν Φλωρεντία.

Ὅταν δέ ἐπανήρχισαν αἵ ἐργασίαι τῆς συνόδου ὁ Ἐφέσου ἦτο ὁ κύριος ὁμιλητῆς τῶν Ὀρθοδόξων. Αἵ σαφεῖς ὅμως ἀπαντήσεις του καί αἵ ἀνατροπαί τῶν λατινικῶν κακοδοξιῶν προκάλεσαν τό μένος τῶν λατινοφρόνων Ὀρθοδόξων, οἱ ὁποῖοι μέ τήν σιωπηρά συγκατάθεση καί ἀνοχή τοῦ αὐτοκράτορος προσπάθησαν νά διαβάλουν τόν ἅγιο Μάρκο, κυκλοφοροῦντες μάλιστα καί τήν εἴδηση ὅτι ὁ Ἐφέσου εἶχε τρελαθεῖ. Εἰς μίαν δέ συνεδρίαση τῆς Ὀρθοδόξου ἀντιπροσωπείας, ὅταν ὁ Μητροπολίτης Ἐφέσου ἀπεκάλεσε τούς παπικούς «αἱρετικούς» οἱ Μητροπολίτες Λακεδαίμονος καί Μυτιλήνης ὕβρισαν τόν ἅγιο καί προσπάθησαν νά τόν κτυπήσουν.

Ο ΕΦΕΣΟΥ ΜΑΡΚΟΣ ΔΕΝ ΥΠΟΓΡΑΦΕΙ

Διαπιστώνων ὁ ἅγιος ὅτι ὅλες οἱ προσπάθειές του νά πείσει τούς Ὀρθόδοξους νά μήν προχωρήσουν εἰς τήν ἕνωση - γενόμενοι θύματα τῶν παπικῶν - ἤσαν μάταιοι, ἀπεσύρθη ἀπό τοῦ νά συμμετέχει ἐνεργῶς εἰς τάς ἐργασίας τῆς συνόδου.

Τελικῶς τήν 5 Ἰουλίου 1439 ὑπεγράφη ἡ ἕνωση καί ὡς ἀναφέρει ὁ Συρόπουλος οἱ περισσότεροι Ὀρθόδοξοι ἀντιπρόσωποι ὑπέγραψαν χωρίς τήν θέληση τῶν καί φοβούμενοι τόν αὐτοκράτορα. Ὅταν δέ ὁ πάπας ἠρώτησεν ἐάν ὑπέγραψε ὁ Μάρκος καί ἔλαβε ἀπάντηση ἀρνητική εἶπε προφορικῶς «λοιπόν, ἐποιήσαμεν οὐδέν».Ὁ ὑπερόπτης καί δεσποτικός πάπας ζήτησε ἀνερυθριάστως ἀπό τόν ἄβουλο βυζαντινό αὐτοκράτορα, ὅπως στείλει τόν Μάρκον εἰς αὐτόν διά νά τόν δικάσει ἐνώπιον συνοδικοῦ δικαστηρίου, ἀλλ' εὐτυχῶς ὁ αὐτοκράτωρ ἠρνήθη.

Ἀργότερα ὅμως παρεκάλεσε τόν Μάρκον, ἀφοῦ εἶχε πάρει προφορικές διαβεβαιώσεις διά τήν ἀσφάλειάν του ἀπό τόν πάπα, νά ἐμφανισθεῖ ἐνώπιόν του ποντίφικα καί νά ἐξηγήσει τήν στάση του. Ὁ Μάρκος ὑπακούοντας εἰς τό αὐτοκρατορικό πρόσταγμα ἐπῆγε εἰς τόν πάπαν. Μάταια ὅμως προσπάθησε ὁ ἀρχιαιρεσιάρχης τῆς δύσεως νά τόν πείσει νά δεχθεῖ τήν ἐκτρωματική ἕνωση. Ὅταν δέ εἶδε ὅτι ὁ Μάρκος ἔμεινε ἀμετακίνητος εἰς τάς ἀπόψεις του, κατέφυγε εἰς ἐκβιασμούς καί ἀπείλησε ὅτι θά καταδίκαζε τόν ἅγιό μας ὡς αἱρετικό. Ἄλλ΄ ὁ ἅγιος Μάρκος μή πτοηθεῖς ἀπήντησε μετά παρρησίας λέγων. «Αἵ σύνοδοι κατεδίκαζόν τους μή πειθωμένους τή Ἐκκλησία, ἀλλ' εἰς δόξαν τινά ἐναντίον αὐτῆς ἐνισταμένους καί ταύτη κηρύττοντας καί ὑπέρ αὐτῆς ἀγωνιζόμενους, διό καί αἱρετικούς ἐκάλουν αὐτούς...Ἐγώ δέ οὐ κηρύττω ἰδίαν μου δόξαν οὐδέ τί ἐκαινοτόμησα, οὐδέ ὑπέρ ἀλλοτρίου τινός δόγματος καί νόμου ἐνίσταμαι, ἀλλ' εἰς τήν ἀκραιφνῆ δόξαν, τηρῶ ἐμαυτόν».

Ο ΛΑΟΣ ΕΠΙΔΟΚΙΜΑΖΕΙ ΤΟΝ ΜΑΡΚΟΝ

Μετά τήν προδοτική ἕνωση τῆς Φερράρας - Φλωρεντίας οἱ Βυζαντινοί ἐγκατέλειψαν τήν Ἰταλίαν διά τήν ἐπιστροφήν τῶν εἰς τήν πολιορκουμένην Πόλιν. Ὁ αὐτοκράτωρ παρέλαβε τόν ἅγιον Μάρκον εἰς τό αὐτοκρατορικόν πλοῖον. Ὕστερα ἀπό ταξίδι τριῶν καί ἥμισυ μηνῶν ἔφθασαν τελικῶς εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν. Ἐκεῖ οἱ κάτοικοι ἐδέχθησαν μέ αἰσθήματα ἐχθρικά καί ἀπεδοκίμασαν τούς ὑπογράψαντας τήν ἕνωση, ἀλλ' ἐπεδοκίμασαν καί ἐτίμησαν τόν ἅγιόν μας καί ὡς ἀναφέρει ὁ ὑβριστής τοῦ γραικολατίνος ἐπίσκοπος Μεθώνης Ἰωσήφ «ὁ Ἐφέσου εἶδε τό πλῆθος δοξάζων αὐτόν ὡς μή ὑπογράψαντα καί προσεκύνουν αὐτῶ οἱ ὄχλοι παθάπερ Μωϋσεῖ καί Ἀαρῶν καί εὐφήμουν αὐτόν καί ἅγιον ἀπεκάλουν»( PG 159, 992).

Ὁ ἁπλός λαός τοῦ Θεοῦ προσέβλεπε εἰς τόν ἅγιον Μάρκον ὡς τόν μόνον ἱεράρχη πού εἶχε τό θάρρος καί τήν ἱκανότητα νά ὑπερασπίσει τήν Ὀρθόδοξον πίστη του. Ἐγνώριζεν ἤδη ὅτι ἀρκετοί πού ὑπέγραψαν τήν ἕνωση εἶχαν δωροδοκηθεῖ ἀπό τόν πάπα, ἐνῶ τά χέρια τοῦ Μάρκου ἦταν καθαρά. Ὅταν ὁ αὐτοκράτωρ ἀπεφάσισε νά πληρώσει τόν πατριαρχικό θρόνο, ἔστειλε ἀντιπροσώπους τοῦ εἰς τόν ἅγιον Μάρκον παρακαλῶν αὐτόν νά δεχθεῖ τό ὑψηλόν ἀξίωμα τοῦ Πατριάρχου, ἀλλ' ὁ ἅγιός μας ἠρνήθη.

Η ΦΥΛΑΚΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΛΗΜΝΟΝ

Τήν 4ην Μαΐου 1440 ὁ ἅγιος Μάρκος ἠναγκάσθη νά δραπετεύσει ἀπό τήν Βασιλεύουσαν, διότι ἐκινδύνευε ἡ ζωή του, καί νά πάει εἰς τήν μητροπολιτική του περιφέρεια, τήν Ἔφεσον πού ἦτο κάτω ἀπό τούς Τούρκους. Ἐκεῖ ἀφοῦ ἐποίμανεν ἔπ' ὀλίγον τό λογικόν του ποίμνιον ἠναγκάσθη πάλιν, τώρα ὑπό τῶν Τούρκων καί τῶν ἑνωτικῶν, νά ἐγκαταλείψει τήν Ἔφεσον καί ἐμπῆκεν εἰς πλοῖον πού ἐπήγαινεν εἰς τό Ἅγιον Ὅρος, ὅπου ἀπεφάσισε νά διέλθει τόν ὑπόλοιπο χρόνο τῆς ζωῆς του. Ὅταν ὅμως τό πλοῖον ἔκαμε σταθμό εἰς τήν Λῆμνο ὁ ἅγιος ἀνεγνωρίσθει καί ἀμέσως συνελήφθη, κατόπιν αὐτοκρατορικῆς ἐντολῆς καί ἐφυλακίσθη ἐκεῖ ἐπί διετία. Κατά τήν διάρκεια τῆς φυλακίσεώς του ὑπέφερε πολύ, ἀλλά ὡς ἔγραψε εἰς τόν ἱερομόναχο Θεοφάνη τόν ἐν Εὐβοία «ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ καί ἡ τῆς ἀληθείας δύναμης οὐ δέδεται, τρέχει δέ μᾶλλον καί εὐοδοῦται, καί οἱ πλείονες τῶν ἀδελφῶν τή ἐμή ἐξορία θαρροῦντες βάλλουσι τοῖς ἐλέγχοις τούς ἀλιτηρίους καί παραβάτας τῆς ὀρθῆς πίστεως...».

Ἀπό τήν Λῆμνο ὁ ἅγιος ἐξαπέλυσε τήν περίφημο ἐγκύκλιο ἐπιστολή του πρός τούς ἁπανταχοῦ της γής καί τῶν νήσων εὐρισκομένους Ὀρθοδόξους Χριστιανούς. Μέ αὐτήν ἐλέγχει αὐστηρῶς τούς Ὀρθοδόξους ἐκείνους πού ἀπεδέχθησαν τήν ἕνωσιν καί μέ ἀδιάσειστα στοιχεῖα ἀποδεικνύει ὅτι οἱ λατίνοι εἶναι καινοτόμοι καί δί' αὐτό λέγει : «ὡς αἱρετικούς αὐτούς ἀπεστράφημεν, καί διά τοῦτο αὐτῶν ἐχωρίσθημεν». Καλεῖ δέ ὁ ἅγιος τους πιστούς νά ἀποφεύγουν τούς ἑνωτικούς, διότι αὐτοί εἶναι «ψευδαπόστολοι καί ἐργᾶται δόλιοι».

ΣΥΝΕΧΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΓΩΝΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΟΝΗ ΜΑΓΓΑΝΩΝ

Μετά τήν ἀποφυλάκισίν του ἅγιος Μάρκος πιεζόμενος ὑπό τῆς ἀσθενείας του δέν ἠδυνήθη νά ἀποσυρθεῖ εἰς τό Ἅγιον Ὅρος, ἀλλ' ἐπέστρεψεν εἰς τήν ἐν Κωνσταντινουπόλει μονήν του, ὅπου ἐγένετο δεκτός μετά τιμῶν ὡς ἅγιος καί ὁμολογητής ὑπό τοῦ πιστοῦ λαοῦ. Ἀπό τό μοναστήριον τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τῶν Μαγγάνων ὁ νέος ὁμολογητής διηύθυνε τόν ἀγώνα κατά τῶν ἑνωτικῶν, γράφων ἐπιστολᾶς εἰς μοναχούς καί κληρικούς ἐνθαρρύνων αὐτούς νά κρατοῦν τήν ὀρθή πίστη καί νά μή συνεργάζονται μετά τῶν ἑνωτικῶν.

Οἱ διωγμοί, αἵ ἐξουδενώσεις καί αἵ πιέσεις ἐπεδείνωσαν τήν κατάσταση τῆς ὑγείας τοῦ ὁσίου πατρός, καί οὕτω τήν 23ην Ἰουνίου τῷ 1444, ἀφοῦ εἶχε καλέσει πλησίον του τά πνευματικά του τέκνα καί ἀνέθεσε εἰς τόν Γεώργιον Σχολάριον τήν ἀρχηγίαν τοῦ ἀνθενωτικοῦ ἀγῶνος, ἀπεδήμησεν εἰς Κύριον. Ἦτο δέ τότε 52 ἐτῶν.

ΤΙΜΑΙ ΑΓΙΟΥ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟΝ ΤΟΥ

Ὁ πιστός λαός τοῦ Κυρίου ἀπορφανισθεῖς, ἐθρήνησε πολύ διά τήν ἀπώλειαν τοῦ πνευματικοῦ του πατέρα. Ὁ δέ Γεώργιος Σχολάριος, ἐξεφώνησεν ἐπικήδειον λόγον εἰς τόν ὁποῖον ἀνέφερε μεταξύ ἄλλων ὅτι ὁ ὅσιος «ἐν ἱερεύσει διέπρεψεν, ἐν ἀρχιερεύσιν διέλαμψεν, ἤθλησεν ὑπέρ τῆς Ἐκκλησίας πάνυ καλῶς ἀδάμαντος στερεώτερος ὤφθη πρός τήν μετάθεσιν...νῦν γυμνή τή ψυχή τῆς μακαριότητος ἐμφορεῖται ἤν ἐπέγνω καλῶς καί λαβεῖν ἐντεῦθεν ἐσπούδασε τήν ἐν Χριστῷ κεκρυμμένην ζήσας ζωήν καί συνεστι τοῖς ἱεροῖς διδασκάλοις τῆς πίστεως, πάντων εἴνεκα δίκαιος ὧν ἐκείνοις συντάττεσθαι». Πνευματικός καρπός τοῦ ἁγίου εἶναι οἱ δύο ἅγιοι μαθηταί τοῦ Πατριάρχαι Κωνσταντινουπόλεως Γεννάδιος καί Διονύσιος.

Ἀμέσως μετά τήν ὁσίαν κοίμησίν του ὁ Μάρκος ἐτιμήθη ὡς ἅγιος καί ὁμολογητής.

Αὐτό μαρτυρεῖ μέ πόνο καί ὁ σύγχρονος καί ἄσπονδος ἐχθρός του Ἰωσήφ, οὐνίτης ἐπίσκοπος Μεθώνης, λέγων, «ὥσπερ πολλούς μέν καί ἄλλους, καί τόν καλούμενον Παλαμᾶν, καί τόν Ἐφέσου Μάρκον, ἀνθρώπους οὔτ' ἄλλως φρενήρεις, ἀλλά καί δοξοσοφίας ἐμπεπλησμένους, μηδεμίαν ἀρετήν ἤ ἁγιωσύνην ἐν ἐαυτοῖς ἔχοντας, μόνον διά τό λέγειν καί συγγράφειν κατά Λατίνων, δοξάζετε καί ὑμνεῖτε, καί εἰκόνας ἐγκοσμεῖτε αὐτοῖς καί πανηγυρίζοντες, στέργετε αὐτούς ὡς ἁγίους καί προσκυνεῖτε» (PG59, 1357)

Τήν πρώτη ἀκολουθία πρός τιμήν τοῦ ἁγίου συνέθεσε ὁ ἀδελφός αὐτοῦ Ἰωάννης ὁ φιλόσοφος. Κατ' ἀρχάς ἡ μνήμη τοῦ ἐορτάζετο τήν 23ην Ἰουνίου, ἀλλά βραδύτερον ὠρίσθη ἡ 19η Ἰανουαρίου - ἡμέρα προφανῶς τῆς ἀνακομιδῆς τοῦ λειψάνου τοῦ ἁγίου καί ταφῆς αὐτοῦ εἰς τήν μονήν τοῦ Λαζάρου εἰς τόν Γαλατά. Οἱ ἀγῶνες τοῦ Μάρκου ὅσον καί τοῦ μαθητοῦ αὐτοῦ Γενναδίου ἀνεγνωρίσθησαν καί ἐδικαιώθησαν ἀπό τήν μεγάλη σύνοδο τῆς Κωνσταντινουπόλεως πού τελείωσε τό 1484 καί κατέγραψε τά ὀνόματα αὐτῶ, ὡς πατέρων ἁγίων, εἰς τό Συνοδικό της Ὀρθοδοξίας.