Ο ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

Άγιος Αθανάσιος Αλεξανδρείας

π. Γεωργίου Φλορόφσκι

Ο Αγ. Αθανάσιος γεννήθηκε σε μια Ελληνική Χριστιανική οικογένεια στην Αλεξάνδρεια στα τέλη του τρίτου αιώνα, ίσως το 295. Κατά τη νεότητα του παρέστη μάρτυς των διωγμών που έγιναν επί Διοκλητιανού. Κατά τον άγ. Γρηγόριο τον θεολό­γο, διάθεσε «λίγο χρόνο» για μια γενική εκπαίδευση και για να σπουδάσει κοσμικές επιστήμες αλλά είχε κάποια γνώση της κλασσικής φιλοσοφίας και ιδιαίτερα του Νεοπλατωνισμού. Έδωσε πιο πολύ την προσοχή του στη μελέτη της Αγίας Γρα­φής, την οποία ήξερε πάρα πολύ καλά. Πιθανόν να σπούδασε στην Κατηχητική Σχολή της Αλεξανδρείας.

 Ο Αγ. Αθανάσιος έκανε εντύπωση στον Αλέξανδρο, Επίσκοπο Αλεξανδρείας, όταν ήταν ακόμα πολύ νέος. Έζησε στο σπίτι τού Αλεξάνδρου και διδάχθηκε γραμματική και ρητορική υπό την καθοδήγηση του. Ο Αγ. Αθανάσιος έγινε διάκονος και γραμματέας τού Επισκόπου όχι πολύ πριν από την έναρξη της Αρειανικής έριδος. Συνόδευσε τον Αλέξανδρο στη Νίκαια όπου «ευθαρσώς αντέστη κατά της ασεβείας των Αρειανών». Ο Αλέξανδρος πέθανε αμέσως μετά τη σύνοδο. Προφανώς εί­χε υποδείξει τον Αγ. Αθανάσιο ως διάδοχο του. Στη σύνοδο της Αλεξανδρείας τού 339 δηλώθηκε ότι «όλο το πλήθος των κατοίκων, όλοι όσοι ανήκαν στην Καθολική Εκκλησία, συνα­θροίστηκαν και με μια ψυχή, σαν να ήταν ένα σώμα, εφώναζαν και απαιτούσαν τον Αθανάσιο ως Επίσκοπο της Εκκλησίας. Σ' όλη τη χώρα προσεύχονταν στο Χριστό γι' αυτό επί πολλές μέρες και πολλές νύχτες».

Το 328 ο Αγ. Αθανάσιος χειροτονήθηκε Επίσκοπος Αλεξανδρείας από ένα μεγάλο πλήθος Ιεραρχών.

Ο Άγ. Αθανάσιος υπέστη πολλούς διωγμούς καθ’ όλη τη διάρκεια που ήταν Επίσκοπος. Δεκαπέντε από τα 47 χρόνια της αρχιερατείας του τα πέρασε σε εξορία. Οι Αρειανοί και οι Μελετιανοί αντέδρασαν στην εκλογή του με εχθρότητα και συκοφαντίες, και οι Ευσεβιανοί τον είδαν ως το σπουδαιότερο εμπόδιο στις προσπάθειες τους για συμβιβασμό. Ο Αθανάσιος απέδειξε την αθωότητά του από τις εναντίον του κατηγορίες στη σύνοδο της Τύρου το 335, αλλά οι εχθροί του κατάφεραν να πείσουν τον Κωνσταντίνο ότι αυτός ήταν υπεύθυνος για την διαφωνία. Ο αυτοκράτορας διέταξε τον Αθανάσιο να εγκαταλείψει την Αίγυπτο και να πάει στη Δύση στο Trier, αλλά δεν επέτρεψε να τον διαδεχθεί άλλος στον θρόνο της Αλεξανδρείας. Ο Αθανάσιος έγινε δεκτός στο Trier με τιμή και αγάπη. Κατά τη σύντομη παραμονή του άσκησε μεγάλη επίδραση στους εκκλησιαστικούς κύκλους και για πολύ χρόνο τον θυμότανε με σεβασμό. Μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου το 337 ο Αθανάσιος και άλλοι εξόριστοι πήραν την άδεια να επιστρέψουν στην Αλεξάνδρεια, όπου έγινε δεκτός με χαρά από το λαό.

Οπωσδήποτε, οι ραδιουργίες κατά τού Αγ. Αθανασίου γρήγορα ξανάρχισαν. Ο Ευσέβιος τον κατηγόρησε ότι επέ­στρεψε στην έδρα του παράνομα, αφού η εξορία που τού επέβαλε η σύνοδος της Τύρου δεν είχε ακυρωθεί από νέα σύνοδο. Ένας Αρειανός Πρεσβύτερος, ο Πιστός, ο οποίος χειροτονήθηκε Επίσκοπος από τον Σεκούνδο Πτολεμαΐδος, που ήταν επίσης Αρειανός, εστάλη να πάρει τη θέση του, αλλά αναθεματίστηκε από τους επισκόπους της Αιγύπτου.

 Παρά την ομόφωνη υπεράσπιση που έλαβε ο Αγ. Αθανάσιος στη σύνοδο της Αλεξανδρείας το 339, κατά τη σύνοδο της Αντιοχείας το 340 εκθρονίστηκε πάλι, και κάποιος Καππαδόκης που ονομάζονταν Γρηγόριος κατέλαβε τον θρόνο της Αλεξανδρείας. Ο Γρηγόριος και οι οπλισμένοι υποστηρικτές του όρμησαν στην Αλεξάνδρεια και κατέλαβαν τις εκκλησίες ύστερα από πολλή αιματοχυσία. Ο Αθανάσιος το θεώρησε αναγκαίο να εγκαταλείψει την Αίγυπτο και πήγε στη Ρώμη, όπου μια τοπική σύνοδος τον απήλλαξε από τις εναντίον του κατηγορίες και τον δέχτηκε σε κοινωνία. Ο πάπας Ιούλιος μεσολάβησε γι' αυτόν. Ρωμαίοι υποστηρικτές του μοναχισμού οι οποίοι εκτιμούσαν τους περίφημους αναχωρητές της Αιγύπτου, συγκεντρώθηκαν γύρω από τον Αθανάσιο. Το 343 έλαβε μέρος στη σύνοδο της Σαρδικής. Το 345 ο Κωνστάντιος τον κάλεσε να επιστρέψει στην Αίγυπτο, και το 346 ο Αθανάσιος γύρισε στην Αλεξάνδρεια.

 Η Αρειανική λογομαχία ξέσπασε πάλι περί τα μέσα τού έτους 350, και ο Αγ. Αθανάσιος εξορίσθηκε από τις συνόδους της Aries (353) και τού Μιλάνου (355). Στις αρχές τού 356 ο στρατιωτικός διοικητής Sirian εστάλη στην Αλεξάνδρεια με την εντολή να συλλάβει τον Αθανάσιο, αλλά ο Αθανάσιος κρύφτηκε και αποσύρθηκε στην έρημο. Την έδρα της Αλεξανδρείας σφετερίστηκε ένας νέος Επίσκοπος, ο Γεώργιος, ο οποίος υπέβαλε τους ορθοδόξους σε σκληρό διωγμό. Η Αλεξάνδρεια έγινε προσωρινά το κέντρο του Αρειανισμού, και ο Αέτιος και ο Ευνόμιος άρχισαν τότε το κήρυγμά τους.

 Αυτή την περίοδο ο Αθανάσιος κρυβόταν στην έρημο ανάμεσα στους ερημίτες σε πλήρη απομόνωση. Ήταν αυτήν την εποχή που έγραψε και κυκλοφόρησε τα πιο σπουδαία πολεμικά και απολογητικά του έργα. Οι εχθροί του συνέχισαν να τον αναζητούν, αλλά δεν τον βρήκαν. Ο Αθανάσιος δεν μπόρεσε να γυρίσει από την εξορία παρά μόνο κατά τη βασιλεία τού Ιουλιανού το 361, αλλά και πάλι μόνο για λίγο. Κατά τη διάρκεια των λίγων μηνών που παρέμεινε στην Αλεξάνδρεια κατόρθωσε να καλέσει και να διευθύνει μια μεγάλη σύνοδο το 362, η οποία διασαφήνισε σπουδαίες πλευρές του δόγματος.

 Στα τέλη του 362 ο Αθανάσιος εξορίστηκε και πάλι. Πήγε στην Άνω Αίγυπτο και παρέμεινε εκεί ως το θάνατο τού Ιουλιανού. Ύστερα από μια πρώτη συνάντηση του στην Αντιόχεια με τον νέο αυτοκράτορα Ιοβιανό, ο Αθανάσιος γύρισε στην Αλεξάνδρεια το 364. Και πάλι έπρεπε να φύγει το 365 όταν ο Ουάλης διέταξε να εξοριστούν όσοι είχαν εξοριστεί επί Κωνσταντίου και επέστρεψαν επί Ιουλιανού. Σε τέσσερες μήνες αυτή η διαταγή ανακλήθηκε κατόπιν αξιώσεως τού λαού και ο Αθανάσιος έμεινε το υπόλοιπο της ζωής στην Αλεξάνδρεια, ασχολούμενος με τη συγγραφή και με ποιμαντικά θέματα. Πέθανε στις 2 ή 3 Μαΐου τού 373, αφού είχε χειροτονήσει τον διάδοχο του, τον Επίσκοπο Πέτρο, λίγο πριν πεθάνει.