Ο ΑΓΙΟΣ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΣ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ (1918)

ΑΘΕΪΣΤΙΚΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ

Βασικά βιογραφικά στοιχεία τον Ιερομάρτυρος

ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ

Ο άγιος ιερομάρτυς Ανδρόνικος γεννήθηκε την 1η Αυγούστου του 1870 στο χωριό Ποβόντνεβο της επαρχίας Γιαροσλάβ, στην κεντρική Ρωσία. Στο άγιο Βάπτισμα έλαβε το όνομα Βλαδίμηρος.

Στην ηλικία δέκα χρονών γράφτηκε σε Εκκλησιαστικό Σχολείο και μετά την αποφοίτηση του, το 1885 στο Εκκλησιαστικό Σεμινάριο του Γιαροσλάβ.

Το 1891, ως αριστούχος απόφοιτος του Σεμιναρίου, έγινε δεκτός στη Θεολογική Ακαδημία της Μόσχας. Τα χρόνια εκείνα ό νεαρός φοιτητής συναντήθηκε με τον άγιο Ιωάννη της Κρονστάνδης και ζήτησε τις φωτισμένες συμβουλές του.

Την 1η Αυγούστου του 1893 στον ναό της Ακαδη¬μίας τελέστηκε ή μοναχική του κουρά. Στις 6 Αυγούστου του 1893 ό μοναχός Ανδρόνικος χειροτονήθηκε διάκονος, και στις 22 Ιουλίου του 1895 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος.

Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1897 διορίζεται από την Ιερά Σύνοδο στην ορθόδοξη Ιεραποστολή της Ιαπωνίας.

Τον Μάρτιο του 1899 έλαβε το οφίκιο του αρχιμανδρίτη.

Στις 23 Οκτωβρίου του 1906 ό π. Ανδρόνικος διορίστηκε βοηθός του επισκόπου Νικολάου στην Ιαπωνία.

Λόγω της εύθραστης υγείας του αρρώστησε βαριά και στις 7 Ιουλίου του 1907 ή Σύνοδος αποφάσισε την ανάκληση του από την Ιαπωνία.

Στις 26 Οκτωβρίου του 1907 ή 'Ιερά Σύνοδος ανέθεσε στον επίσκοπο Ανδρόνικο την προσωρινή διαποίμανση της επαρχίας Χόλμ, και στις 15 Μαρτίου του 1908 διορίστηκε βοηθός του αρχιεπισκόπου Νόβγκοροντ.

Στις 8 Μαρτίου του 1913 ανέλαβε την διαποίμανση των επαρχιών Ομσκ και Παβλοντάρσκ της Δυτικής Σιβηρίας.

Τον Αύγουστο του 1914 η Ιερά Σύνοδος απεφάσισε νά τον μεταθέσει για άλλη φορά στην εκκλησιαστική επαρχία Πέρμ στή Βόρεια Ρωσία.

Στις 6 Ιουνίου του 1918 όργανα του αθεϊστικού καθεστώτος, αφού τον σκέπαζαν ζωντανό με χώμα στον τάφο, πυροβόλησαν μερικές φορές τον γενναίο αθλητή της πίστεως αρχιεπίσκοπο Ανδρόνικο και σε λίγο το μαρτυρικό του λείψανο ήταν θαμένο στη γη.

Άγιε του Θεού ιερομάρτυρα Ανδρόνικε, πρέσβευε υπέρ ημών.

* * *

Στη συνέχεια από το εξαίρετο βιβλίο' ΕΝΑΣ ΑΣΥΜ-ΒΙΒΑΣΤΟΣ ΙΕΡΑΡΧΗΣ Ιερομάρτυς ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ αρ-χιεπίσκοπος Πέρμ (1870-1918), εκδόσεως Ιεράς Μονής Παρακλήτον Ωρωπού 2011, μεταφέρουμε, γιά -ψυχική ενίσχυση και ωφέλεια περισσοτέρων συνανθρώπων μας, εμπνευσμένες και επίκαιρες διδασκαλίες του προς δόξα Χρίστου, αλλά και αφύπνιση μας από τον βαρύ ύπνο της αμαρτίας, πριν είναι πολύ αργά.

Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ (1918)

Στις 3 Ιουνίου του 1918 ο ιεράρχης πληροφορήθηκε τα σχέδια της συλλήψεώς του από έναν τυχαίο ακροατή τους. Αποφάσισε, ωστόσο, να μην εγκαταλείπει την επαρχία, αλλά να παραμείνει στη θέση του, ανάμεσα στο ποίμνιό του, και, αν ήταν θέλημα του Κυρίου, να μαρτυρήσει γι' Αυτόν.

Ενημέρωσε τους συνεργάτες του. Έστειλαν στο καμπαναριό του Καθεδρικού Ναού τον μοναχό Μιχαήλ με την εντολή να σημάνει συναγερμό με τις καμπάνες τη στιγμή της συλλήψεως.

Την ίδια νύχτα, μία ώρα μετά τα μεσάνυχτα, όλο το τετράγωνο, στο οποίο βρισκόταν το επισκοπείο, κυκλώθηκε από στρατιώτες. Είχαν φέρει μιαν άμαξα με γρήγορα άλογα, με την οποία θα έβγαζαν τον αρχιεπίσκοπο από την πόλη το συντομότερο δυνατό και θα τον οδηγούσαν στη γειτονική πόλη Μοτοβίλιχα.

Μέσα στο σκοτάδι μερικές φιγούρες πλησίασαν την εξώπορτα της αρχιερατικής κατοικίας. Ήταν κλειδωμένη. Την ξήλωσαν και μπήκαν. Χτύπησαν την άλλη πόρτα. Άνοιξε ο θυρωρός.

-Πού είναι ο Ανδρόνικος;

-Πάνω.

Μερικοί οπλισμένοι στρατιώτες έμειναν εκεί. Ανέβηκαν μόνο τρεις άνδρες, ο πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Περμ Μάλκωφ, ο αστυνομικός διευθυντής της Περμ Ιβάντσενκο και ο βοηθός του αστυνομικού διευθυντή της Μοτοβίλιχα, Ζουζγκώφ. Ο δεσπότης αγρυπνούσε μαζί με δύο κληρικούς.

-Ποιος από σας είναι ο αρχιεπίσκοπος Ανδρόνικος; τους ρώτησαν.

-Εγώ είμαι, απάντησε ήρεμα ο ιεράρχης.

Τη στιγμή εκείνη οι καμπάνες του Καθεδρικού Ναού σήμαναν συναγερμό. Ακούστηκαν μερικοί πυροβολισμοί, και η καμπανοκρουσία σταμάτησε.

Πρόσταξαν τον αρχιεπίσκοπο να τους ακολουθήσει δίχως χρονοτριβή. Εκείνος υπάκουσε αδιαμαρτύρητα. Σε λίγα λεπτά έμπαινε στην άμαξα, που περίμενε μπροστά στην εξώπορτα, μ' ένα τριμμένο ράσο, έναν καλογερικό σκούφο, το αρχιερατικό του εγκόλπιο και το ραβδί του στο χέρι. Δίπλα του κάθησε ο Ζουζγκώφ και απέναντί του ένας από τους επιτρό¬πους. Αμέσως η άμαξα κίνησε για τη Μοτοβίλιχα.

Οι στρατιώτες στο μεταξύ συνέλαβαν όσους βρήκαν στο επισκοπείο: τον αρχιμανδρίτη Παχώμιο, τον διάκονο Ευλόγιο, τον φύλακα, τον θυρωρό και τον κλητήρα. Τους μετέφεραν όλους αρχικά στην Εκτελεστική Επιτροπή και έπειτα στη φυλακή. Σύντομα, όμως, τους άφησαν ελεύθερους, αφού πρώτα τους πειθανάγκασαν να υποσχεθούν ενυπόγραφα ότι δεν θα μιλούσαν σε κανέναν για τη σύλληψη του αρχιεπισκόπου.

Η άμαξα σταμάτησε στο Αστυνομικό Τμήμα της Μοτοβίλιχα για αλλαγή αλόγων. Κατέβασαν τον δεσπότη και τον έκλεισαν σ' ένα γραφείο. Τότε τηλεφώνησε ο πρόεδρος της Επιτροπής Εργατών της Μοτοβίλιχα Μιάσνικωφ και ζήτησε να τον περιμένουν. Άλλωστε, η μέρα είχε ήδη χαράξει. Η κίνηση, που είχε αρχίσει στους δρόμους, φόβιζε τους επίδοξους φονιάδες του αρχιεπισκόπου.

Όταν σε λίγο ήρθε ο Μιάσνικωφ, ανακοίνωσε στους αστυνομικούς πως αποφασίστηκε η αναβολή της εκτελέσεως. Το γνωστοποίησαν στον ιεράρχη, αλλά εκείνος δεν το πίστεψε.

-Γνωρίζω ότι θα με εκτελέσουν, είπε με βεβαιότητα....

Στις 5 Ιουνίου το βράδυ έγινε η μεταφορά του ιεράρχη στην Περμ και η παράδοσή του στην Εκτελεστική Επιτροπή....

Όλη την ημέρα της 6ης Ιουνίου του 1918 ο αρχιεπίσκοπος την πέρασε κλεισμένος στο κρατητήριο της Εκτελεστικής Επιτροπής της Περμ. Τον φρουρούσαν κόκκινοι στρατιώτες ιδιαίτερα σκληροί, που τον χλεύαζαν και τον έβριζαν ασταμάτητα.

Το βράδυ τον έφεραν στο γραφείο για ανάκριση. Για πολλή ώρα ο πρόεδρος της Επιτροπής Μάλκωφ και το μέλος της Σίβκωφ τον βομβάρδιζαν με ερωτήσεις. Δεν απάντησε σε καμία. Είχε κλειστεί στον εαυτό του και προσευχόταν ακατάπαυστα. Στο πρόσωπό του ήταν ζωγραφισμένες η ειρήνη και η ανδρεία...

Οι ανακριτές, βλέποντας ότι έχαναν τον καιρό τους, τον έστειλαν πάλι στο κρατητήριο. Η εκτέλεσή του ανατέθηκε στους αστυνομικούς Ουβάρωφ και Πλατούνωφ και σε τρεις Λιθουανούς.

Στη μία η ώρα μετά τα μεσάνυχτα έβγαλαν τον ιεράρχη από το κρατητήριο. Τότε πετάχτηκε από το υπόγειο ο Ζουζγκώφ και ζήτησε από τον Πλατούνωφ να τον πάρουν μαζί τους, γιατί ήθελε να παραβρεθεί «στην ταφή του Ανδρόνικου». Ο Πλατούνωφ του είπε ν' ανέβει στην άμαξα και να καθήσει δίπλα στον αρχιεπίσκοπο.

Στον δρόμο ο ιεράρχης ήταν καλοδιάθετος. Κάποια στιγμή γύρισε στον Ζουζγκώφ και του παραπονέθηκε ήρεμα:

-Στο Αστυνομικό Τμήμα της Μοτοβίλιχα μου φέρθηκαν καλύτερα. Εκεί δεν με χλεύαζαν...

Αντί γι' άλλη απόκριση ο Ζουζγκώφ του είπε οργισμένα:

-Ανακαλέστε την απόφαση για απεργία των παπάδων!

-Όχι, δεν θα την ανακαλέσω. Γνωρίζω καλά ότι με πάτε για εκτέλεση.

Ακολούθησαν την κεντρική οδό Σιμπίρσκι και βγήκαν από την Περμ. Πέντε βέρστια μακριά από την πόλη έστριψαν αριστερά και μπήκαν στο δάσος. Σταμάτησαν εκατό μέτρα πιό πέρα και κατέβηκαν από την άμαξα.

Ο Ζουζγκώφ έδωσε στον αρχιεπίσκοπο ένα από τα σκαπτικά εργαλεία, που είχαν πάρει μαζί τους, και τον πρόσταξε:

-Σκάψε τον τάφο σου!

Ο ιεράρχης άρχισε να σκάβει. Τον βοηθούσαν οι τρεις Λιθουανοί. Όταν τελείωσε, ο Ζουζγκώφ του έδωσε νέα προσταγή:

-Έλα, ξάπλωσε!

Υπάκουσε. Ο τάφος, όμως, ήταν μικρός και δεν τον χωρούσε. Σηκώθηκε και έσκαψε λίγο ακόμα. Ξάπλωσε για δεύτερη φορά στον τάφο, αλλά αυτός και πάλι αποδείχθηκε μικρός. Με το τρίτο σκάψιμο τον έφερε στα μέτρα του. Τότε ζήτησε την άδεια να προσευχηθεί. Του το επέτρεψαν. Προσευχήθηκε γύρω στα δέκα λεπτά. Έπειτα, αφού στράφηκε στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και ευλόγησε από μακριά το ποίμνιο του, είπε στους δήμιους του:

-Είμαι έτοιμος.

-Δεν θα σε τουφεκίσω, τον απείλησε ο Ζουζγκώφ. Ζωντανό θα σε θάψω, αν δεν ανακαλέσεις την απόφαση για την απεργία.

-Δεν θα την ανακαλέσω ποτέ, αποκρίθηκε ο ιεράρχης, ξαπλώνοντας στον τάφο.

Οι Λιθουανοί άρχισαν να τον σκεπάζουν με χώμα.

Ο Ζουζγκώφ πυροβόλησε μερικές φορές. Το σώμα του αρχιεπισκόπου ήταν εντελώς ακίνητο. Στη συνέχεια ο Πλατούνωφ πυροβόλησε δύο φορές. Τέλος, ο Ζουζγκώφ έριξε τη χαριστική βολή. Σε λίγο το μαρτυρικό λείψανο ήταν θαμμένο στη γη....

Σαν επίλογος

Στην τελευταία πασχαλινή εγκύκλιό του προς το πλήρωμα της Εκκλησίας της Περμ ο άγιος ιερομάρτυς Ανδρόνικος έγραφε:

«Πέρασε ένας χρόνος αφ' ότου η ζωή μας μετατράπηκε σε σκόνη από το φύσημα της βουλήσεως του Θεού, που μας εγκατέλειψε πρόσκαιρα και παιδαγωγικά. Με τέτοιους σκληρούς τρόπους συνέτιζε ο Κύριος το γένος μας από τα πανάρχαια χρόνια. Μέσα στα πιο τρομερά γεγονότα της ζωής, μέσα στις πιο μεγάλες συμφορές, όχι μόνο ορισμένοι άνθρωποι αλλά και λαοί ολόκληροι συναισθάνονταν την αδυναμία τους, αναγνώριζαν την αμαρτωλότητά τους και επέστρεφαν στον παντοδύναμο Προνοητή...

»Ας παραδεχθούμε την ενοχή μας ενώπιον του Θεού, ας παραδεχθούμε πως Εκείνος μόνο έχει τη δύναμη να μας σώσει, και ας ζητήσουμε ολόψυχα τη βοήθειά Του. Βλέπουμε ήδη, άλλωστε, ότι μας ευλογεί το παντοκρατορικό Του χέρι. Κοιτάξτε πόσο μας ωφέλησαν, πόσο μας αφύπνισαν, πόσο μας ψύχωσαν τα διατάγματα για την πίστη και την Εκκλησία, που εκδόθηκαν πρόσφατα στη χώρα μας. Η θύελλα σκορπίζει τον βαρύ, πυρωμένο και πνιγερό αέρα... Μπροστά στον κίνδυνο της στερήσεως της ελευθερίας τους, της ελευθερίας να πιστεύουν και να προσεύχονται, οι ορθόδοξοι Ρώσοι απέκτησαν πιο θερμή πίστη και πιο θερμή αγάπη προς την Εκκλησία...

»Υπήρξαν αρχιερείς, ιερείς και μοναχοί που αναδείχθηκαν μάρτυρες και ομολογητές. Και οι πιστοί λαϊκοί με αυτοθυσία όρθωσαν το ανάστημά τους για την υπεράσπιση της πίστεως και της αγίας Εκκλησίας. Ήδη πολλοί, σε διάφορους τόπους, θυσίασαν και τη ζωή τους για την πίστη. Ο Κύριος ας αναπαύσει τις ψυχές τους και ας ελεήσει με τις προσευχές τους κι εμάς και τη Ρωσία».

Διδαχές

«Τα σημάδια της ασέβειας», σημείωνε, «είναι φανερά στη ζωή του λαού μας. Όλοι βλέπουμε με θλίψη τα μεθύσια, τους ξυλοδαρμούς μέχρι θανάτου, την κραιπάλη και την ακολασία, ιδιαίτερα των νέων, την κατάπτωση των οικογενειακών ηθών, προπάντων την ανυποταξία των παιδιών στους γονείς, το εξεζητημένο ή και έξαλλο ντύσιμο, την αισχρή και αντικοινωνική συμπεριφορά, τη σκληρότητα και την εκδικητικότητα, το ψεύδος και την απάτη. Όλα αυτά δείχνουν την απομάκρυνσή μας από τον Θεό. Τα παιδιά και οι νέοι μεγαλώνουν χωρίς κανέναν ελπιδοφόρο και αυστηρό κανόνα διαγωγής. Στα πρόσωπά τους είναι ζωγραφισμένη η σκληρότητα. Τι θα γίνει, λοιπόν, αργότερα, όταν η σκληρότητα της ίδιας της ζωής, της ανελέητης ζωής, θα βάλει πάνω τους και τη δική της σφραγίδα, καθώς αυτοί θα κυνηγούν τις υλικές ή μάλλον τις κτηνώδεις απολαύσεις; Γιατί το ξέφρενο κυνηγητό των απολαύσεων αποτελεί το χαρακτηριστικό ιδεοληπτικό γνώρισμα των σημερινών ανθρώπων, που έχουν απαρνηθεί τις υψηλές, τις πνευματικές αξίες... Όλα αυτά είναι περισσότερο από θλιβερά, είναι απογοητευτικά και δυσοίωνα. Αγωνιώ γιά το μέλλον του λαού μας...».

«Κανείς», έγραφε, «ας μην ακούει τους λαοπλάνους, που υποστηρίζουν ότι για τον χριστιανό είναι εντελώς αδιάφορο το πολιτικό σύστημα. Όχι! Εμείς οι χριστιανοί, όπως όλοι οι άνθρωποι, ζούμε σ' αυτόν τον κόσμο, από τον οποίο δεν μπορούμε να φύγουμε παρά μόνο όταν το θελήσει ο Πλάστης μας. Δεν πρέπει, λοιπόν, ν' αδιαφορούμε για την πολιτική κατάσταση, καθώς ένα καθεστώς ή ένα πολίτευμα ή μιά κρατική εξουσία μπορεί είτε να διευκολύνει το έργο της σωτηρίας μας είτε να το δυσχεραίνει είτε ακόμα και να το εμποδίζει με θανάσιμους διωγμούς...

Έτσι, έχουμε την υποχρέωση να εξετάσουμε το παλαιό πολιτικό σύστημα, που υπάρχει ως τώρα, και το νέο, που μας προτείνουν, για να διαπιστώσουμε ποιο από τα δύο συμβάλλει περισσότερο στην επίτευξη του προορισμού της ζωής μας. Κάτω απ' αυτό το πρίσμα πρέπει να εξετάζει ο χριστιανός όλα τα εγκόσμια πράγματα, ένα από τα οποία είναι και το πολιτικό σύστημα...

»Σ' όλους είναι γνωστό, τόσο από άλλες χώρες παλαιότερα όσο και από τη δική μας τώρα, τι γίνεται κατά τις περιόδους των εκλογών: Θυσιάζονται τα πάντα -η πίστη, η πατρίδα, η οικογένεια- στον βωμό της νίκης ενός κόμματος, οποιουδήποτε κόμματος. Τρία μόνο χρόνια έχουν περάσει από τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, και η χώρα μας έχει γίνει αγνώριστη· όχι, βέβαια, καλύτερη, αλλά χειρότερη. Η πίστη αδυνάτισε και τα ήθη κατέπεσαν. Η αθεΐα, η απροκάλυπτη διαφθορά, οι λεηλασίες και οι ληστείες δεν αποτελούν πια σπάνια φαινόμενα. Η προεκλογική κομματική προπαγάνδα καταντά πλήρης παραφορά, στην οποία παραδίνονται ολοκληρωτικά οι άνθρωποι, ξεχνώντας όλα τα άλλα. Και μετά τις εκλογές, όποιο κόμμα καταλάβει την εξουσία με μια ευκαιριακή πλειοψηφία, αυτό κυβερνά ανεξέλεγκτα το κράτος και διοικεί όλους τους πολίτες του, διακηρύσσοντας ότι είναι ο μοναδικός εκφραστής της θελήσεως του λαού. Αλλά ποιος μπορεί να το πιστέψει;... Μήπως υπήρχε και υπάρχει πραγματικό ενδιαφέρον για τον λαό και την πατρίδα, όταν όλα συνδέονταν και συνδέονται με την πάλη και τη νίκη του κόμματος;

»Και η ορθόδοξη πίστη περιφρονείται σε τέτοιο βαθμό, που ακόμα και στην "Επιτροπή Ομολογίας της Πίστεως" εξελέγησαν όχι μόνο χλιαροί ή και άπιστοι Ρώσοι, αλλά και Εβραίοι και ρωμαιοκαθολικοί Πολωνοί και μουσουλμάνοι. Κι αυτό σε μια χώρα που ο πληθυσμός της στη συντριπτική του πλειοψηφία είναι ρωσικός, ορθόδοξος και πιστός! Μια μικρή ομάδα, λοιπόν, τολμά να παρουσιάζει τον εαυτό της σαν λαό και τα παραληρήματά της σαν φωνή του λαού! Μα αυτό είναι ξεκάθαρος εμπαιγμός του συντάγματος, στο οποίο, όπως φαίνεται, ούτε οι ίδιοι πιστεύουν.......

«...Το ρεύμα του φιλελευθερισμού θα κατακτήσει το σχολείο, οπότε και οι αντιχριστιανικοί του στόχοι θα είναι εξασφαλισμένοι. Να γιατί οι οπαδοί του φιλελευθερισμού δείχνουν τόση εύνοια προς κάθε αίρεση του Χριστιανισμού και προς τις άλλες θρησκείες. Και οι αιρετικοί δεν κοιμούνται· πλησιάζουν τώρα και τα μικρά παιδιά.

»Πρόσφατα κάποια σέκτα οργάνωσε στη Μόσχα μια εκδήλωση για τα παιδιά, με σκοπό να τα μάθει πώς να φερθούν στον διάβολο, αν εμφανιστεί μπροστά τους! Και τι τα συμβούλεψαν; Να του φερθούν με καλοσύνη και ευγένεια, όπως έκανε τάχα και ο Χριστός, όταν ήταν στη γη ως άνθρωπος!...

»Και όταν, βέβαια, τα παιδιά μεγαλώσουν και μπουν στο πανεπιστήμιο, ο Μιλιούκωφ και ο Κ. θα τα διδάξουν πως η επιστήμη έχει αποδείξει την καταγωγή του ανθρώπου από τον πίθηκο! Έτσι, θα τα κάνουν πραγματικά θηρία, όχι πάντως όμοια με τον πίθηκο. Γιατί ενώ αυτός είναι ζώο ταπεινό και υπάκουο, οι άνθρωποι-θηρία θα είναι υπερήφανοι, θρασείς και άσπλαχνοι.

»Και αυτά είναι μόνο τα άνθη· όταν δέσουν οι καρποί, τότε θα γνωρίσετε μια ελευθερία τέτοιας λογής, που θα θρηνήσετε απελπισμένα, θα θρηνήσετε πιο  πικρά απ' όσο οι προγονοί μας πριν από πεντακόσια χρόνια, κατά την επιδρομή των Τατάρων. Να, λοιπόν, τι κρύβεται πίσω από τη λεγόμενη "απελευθέρωση": η συνωμοσία εναντίον του Χριστού, όχι η βελτίωση της ζωής του ανθρώπου, η οποία θα επιτευχθεί τάχα μ' ένα νέο πολιτικό σύστημα. Γι' αυτό πρέπει να διαφυλάξουμε προσεκτικά εκείνο που μας εξασφαλίζει την άγια κληρονομιά της χριστιανικής πίστεως, εμμένοντας σ' αυτό θαρρετά και σταθερά. Ας αποφεύγουμε σαν θανάσιμο φαρμάκι όλα όσα μας προτείνονται αντί για τον γνωστό και αγαπημένο μας παραδοσιακό τρόπο ζωής...».

* * *

Στο χωριό Στανοβόι τον Πετροπαβλόφσκ, αφού συζήτησε για πολλή ώρα με τα παιδιά του σχολείου, στράφηκε στους ενηλίκους και είπε:

«Για να ζει κανείς θεάρεστα, πρέπει να γνωρίζει το θέλημα του Θεού, τον νόμο του Χριστού, τη διδασκαλία Του, την οποία μπορεί να μάθει από το άγιο Ευαγγέλιο. Γι' αυτό πρέπει όλοι να έχουν το Ευαγγέλιο, να το μελετούν και να θυμούνται ότι περιέχει τα λόγια του Κυρίου μας Ιησού.

»Τις Κυριακές και τις γιορτές δεν είναι καλό να καθόμαστε στα σπίτια μας και να καταγινόμαστε στις συνηθισμένες ασχολίες και μέριμνες. Τις μέρες αυτές πρέπει να τις προσφέρουμε στον Θεό για τη σωτηρία της ψυχής μας και να πηγαίνουμε στην εκκλησία για κοινή προσευχή.

»Να ζείτε με ευσέβεια, όπως οι άγιοι. Γι' αυτό να διαβάζετε τα συναξάρια και άλλα καλά βιβλία, από τα οποία θα μάθετε την πολιτεία και τη διαγωγή των αγίων. Στη χριστιανική αρχαιότητα τα πνευματικά βιβλία, ως χειρόγραφα, ήταν πολύ ακριβά. Ωστόσο οι πιστοί και τα αγόραζαν και τα αντέγραφαν και τα διάβαζαν με μεγάλη προθυμία. Τώρα τα πνευματικά βιβλία είναι έντυπα και φτηνά, αλλά η προθυμία των χριστιανών για την αγορά και τη μελέτη τους είναι μικρή. Όσοι είστε γονείς, και οι ίδιοι να μελετάτε και τα παιδιά σας να προτρέπετε να κάνουν το ίδιο...

* * *

Στο χωριό των Κοζάκων Πρεσνογκόρσκ είπε:

«Δεν βλεπόμαστε συχνά. Και όμως, σήμερα πολύ λίγοι έχετε έρθει στην εκκλησία. Αυτό δείχνει ότι οι περισσότεροι είστε πνευματικά ράθυμοι και αμελείς. Κι αν είστε τέτοιοι, που θα δουν τα παιδιά σας το καλό παράδειγμα; Προσέξτε, γιατί αυτά θ' ακολουθήσουν ακόμα χειρότερο δρόμο και θα κλείσουν τον ναό.

»Τον σταυρό του Χριστού τον φοράτε, αλλά τις εντολές του Χριστού δεν τις τηρείτε. Ζώντας έτσι, μοιάζετε μ' εκείνον τον Κοζάκο που φόρεσε όλα τα πολεμικά του παράσημα, αλλά, μόλις επιτέθηκε ο εχθρός, δείλιασε και το 'βαλε στα πόδια.

»Ονομάζεστε χριστιανοί, αλλά αμαρτάνετε σαν άπιστοι. Και δεν κάνετε τίποτε για να λυτρωθείτε από τα αμαρτήματά σας. Δεν μετανοείτε. Δεν ζείτε με ευσέβεια, ούτε και στα παιδιά σας διδάσκετε την ευσέβεια. Οι καλές μητέρες του παλιού καιρού, μόλις τα παιδάκια τους άρχιζαν να καταλαβαίνουν και να μιλούν, φύτευαν στις καρδιές τους την αγιότητα, εξιστορώντας τους τα κατορθώματα και τις αρετές των αγίων. Δυστυχώς, αυτό δεν το κάνουν οι σημερινές μητέρες...

»Άκουσα ότι δεν θέλετε να εγκαταστήσετε στον ναό σύστημα θερμάνσεως. Αν αυτό αληθεύει, να ξέρετε ότι ο ναός σας θα κλείσει, και ο Κύριος θα σας τιμωρήσει... Αναλογιστείτε πως η ζωή μας αρχίζει από τον ναό, με τη Βάπτισή μας, και τελειώνει στον ναό, με την τέλεση της κηδείας μας...»

* * *

«Σήμερα είναι γενική και ολοφάνερη στον λαό μας και στην κοινωνία μας η άμβλυνση της ηθικής συνειδήσεως, η οποία, πάντως, δεν παρουσιάστηκε ούτε ξαφνικά ούτε τυχαία. Την απεργάζονται, εδώ και πολύν καιρό, με τρόπο μεθοδικό σκοτεινά κέντρα, που στοχεύουν στην απαξίωση της χριστιανικής πίστεως και ηθικής. Κορυφώθηκε, βέβαια, και θριάμβευσε τώρα, στα χρόνια της λεγόμενης "απελευθερώσεως". Τώρα, ελευθερία θεωρείται η αποχαλίνωση των παθών, η ανηθικότητα, η ρυπαρότητα και καθετί που ευτελίζει τον άνθρωπο ως εικόνα του Θεού.

»Ένα, λοιπόν, από τα συμπτώματα της κοινωνικής παθολογίας, που οφείλεται σ' αυτήν την ψευδώνυμη ελευθερία, είναι και η μέθη. Αδειάζουν οι ναοί και γεμίζουν τα κρασοπωλεία, οι μπυραρίες, οι κάθε λογής λέσχες, τα κέντρα διασκεδάσεως και διαφθοράς. Οι άνθρωποι δεν ακούνε πια το κήρυγμα της Εκκλησίας και περιφρονούν την κοινή λατρεία του Θεού. Συχνάζουν, ωστόσο, στους κινηματογράφους και τα θέατρα, απολαμβάνουν τη βότκα και την μπύρα. Οι δωρεές για τις εκκλησιαστικές, κατηχητικές και φιλανθρωπικές δραστηριότητες έπαψαν, ενώ αυξήθηκαν κατακόρυφα τα κέρδη των παραγωγών και εμπόρων οινοπνευματούχων ποτών. Κοντολογίς, αιτία της διαδόσεως της μέθης είναι η γενική πνευματική παρακμή, που οφείλεται στην απομάκρυνση του λαού μας από τον Θεό και τον νόμο Του...

* * *

«Πολύ συχνά», έγραφε, ο ζηλωτής Επίσκοπος, «Οι χριστιανοί μας αγνοούν, επίσης, τους βίους των αγίων, ακόμα και τον βίο του αγίου του οποίου το όνομα φέρουν. Έτσι, φυσικά, δεν έχουν αναπτύξει καμιά πνευματική σχέση ούτε με τον προστάτη τους άγιο. Η σημερινή γενιά, όπως είναι φανερό, έχει αποκοπεί από τα πρότυπα της ενάρετης, της αληθινά χριστιανικής ζωής, την οποία αυτά διδάσκουν με το σιωπηλό παράδειγμά τους... Με τα συναξάρια και τα λόγια των αγίων διαπαιδαγωγούνταν οι πρόγονοι μας. Τα μάθαιναν όχι από βιβλία αλλά από τις διηγήσεις άλλων.

Οι διηγήσεις για τους αγίους, που διαδίδονταν από στόμα σε στόμα, ήταν πολύ δημοφιλείς. Όλοι τις άκουγαν άπληστα και τις έκλειναν στα βάθη των ψυχών τους. Έτσι, συνήθιζαν από την παιδική τους ηλικία να σκέπτονται όπως οι άγιοι και να ζουν όπως οι άγιοι, οι οποίοι κατά κάποιον τρόπο ήταν πάντοτε νοερά παρόντες ανάμεσά τους...

»Με πολύ πόνο βλέπουμε ότι τώρα οι άνθρωποι δεν διδάσκονται τους βίους των αγίων και δεν παραδειγματίζονται από την πολιτεία τους, γι' αυτό και δεν έχουν τον ιερό εκείνο ζήλο, τον οποίο μπορεί να εμπνεύσει κάθε φωτεινό παράδειγμα αληθινής αρετής. Την πίστη μας δεν τη γνωρίζουν. Τον νόμο του Θεού δεν τον τηρούν με επίγνωση. Τα πρότυπα της ευσέβειας δεν τα μιμούνται. Ελάχιστοι χριστιανοί είναι σε θέση να αποκριθούν με γνώση, σαφήνεια και ορθότητα σε ερωτήματα που αναφέρονται στην ορθόδοξη πίστη. Κι αυτό, μολονότι σήμερα σχεδόν όλοι ξέρουν γράμματα και σχεδόν όλοι μπορούν ν' αγοράσουν χριστιανικά βιβλία, τα οποία προσφέρονται σε προσιτές τιμές.

»Αυθόρμητα, λοιπόν, αναρωτιέται κανείς: Μα, επιτέλους, τι το χριστιανικό έχει απομείνει σ' αυτούς τους χριστιανούς; Οι περισσότεροι, βλέπετε, έχουν εγκαταλείψει ακόμα και τις εξωτερικές ευλογημένες συνήθειες των παλαιοτέρων χριστιανών. Έτσι, για παράδειγμα, είτε δεν κάνουν το σημείο του σταυρού είτε το κάνουν εσφαλμένα, κουνώντας ακανόνιστα και βιαστικά το χέρι πάνω στο στήθος. Επίσης, δεν φιλούν πια τα χέρια των αρχιερέων και των ιερέων, για να λάβουν μέσω αυτών την ευλογία του Θεού. Δεν γνωρίζουν, επομένως, τη σημασία και τη δύναμη του σημείου του σταυρού, με το οποίο, σαν με τον ίδιο τον Σταυρό του Χριστού, διώχνουμε τους δαίμονες μακριά μας. Δεν γνωρίζουν τη σημασία και τη δύναμη ούτε της ιερατικής ευλογίας, με την οποία μεταβιβάζεται η ευλογία του Θεού. Ύστερ' απ' όλα αυτά, πώς να μιλήσουμε για την πνευματική ζωή, για τη θεία χάρη, για τα σωτήρια μυστήρια της πίστεώς μας;»....

* * *

Ο ιεράρχης αντιλαμβανόταν ότι πίσω από τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις κρυβόταν μια νέα ειδωλολατρία. Και αυτή «η νέα ειδωλολατρία προσπαθεί να ξεθεμελιώσει την πίστη στον Σωτήρα Χριστό με διαφορετικές μεθόδους, μεθόδους πιο εύσχημες, πιο "πολιτισμένες". Επιχειρεί να αφαιρέσει το προζύμι της πίστεως από τη ζωή των χριστιανικών λαών. Για να το πετύχει, προστατεύει πρόσκαιρα κάθε ομολογία, κάθε αίρεση, κάθε πίστη, εκτός μόνο από την ορθόδοξη, που επικρατεί στη Ρωσία. Αυτήν θέλει να την γκρεμίσει, έχοντας την πεποίθηση ότι στη συνέχεια όλες οι άλλες πίστεις και αιρέσεις θα εξαφανιστούν γρήγορα και εύκολα...».

* * *

Πριν ακόμη αλλάξει το καθεστώς των σχέσεων Εκκλησίας και Κράτους, ο επίσκοπος Ανδρόνικος έγραφε με θαυμαστή διορατικότητα:

«Περιμένετε όλοι εσείς οι επίδοξοι μεταρρυθμιστές της Αγίας Εκκλησίας! Θα γίνει και εδώ χωρισμός της Εκκλησίας από το Κράτος -δίχως τη θέλησή μας- και θα ακολουθήσει αναπόφευκτα διωγμός της Εκκλησίας από το όχι απλώς άθρησκο αλλά αντιχριστιανικό κράτος... Είτε το θέλουμε είτε όχι, μια τέτοια εξέλιξη δεν είναι μακριά. Πρέπει, λοιπόν, να ετοιμαζόμαστε, γιατί η πίστη μας θα δοκιμαστεί σαν σε φωτιά από το πνεύμα του Αντίχριστου πρώτα και από τον ίδιο τον Αντίχριστο έπειτα...».

* * *

Στον μητροπολίτη Μόσχας και μετέπειτα πα¬τριάρχη άγιο Τύχωνα έγραφε: «Όσο βλέπω τη φαυλότητα να αυξάνεται, τόσο θέλω να τινάξω τη σκόνη από τα πόδια μου και ν' αποσυρθώ... Προτείνω κι εσάς ως μέλος της Προσυνοδικής Επιτροπής. Αλλά δεν πιστεύω σε συνεδριάσεις και συνελεύσεις οι άνθρωποι έχουν φθαρεί τόσο... Είναι οδυνηρό να βλέπεις το γκρέμισμα της Εκκλησίας και της πατρίδας. Μήπως είναι κοντά και ο τελευταίος εχθρός του Χριστού;...».

* * *

Στις 22 Νοεμβρίου ο επίσκοπος Ανδρόνικος απευθύνθηκε στο ποίμνιό του με μιαν εγκύκλιο, όπου έγραφε:

«Η ζωή έχει γίνει πια τρομερή για όλους. Αλλού λεηλάτησαν και έκαψαν περιουσίες, αφού έσφαξαν ακόμα και τα άκακα ζώα. Αλλού άρπαξαν και το τελευταίο κομμάτι γης της ενορίας, ξεχνώντας πως οι σφετεριστές της ιερής εκκλησιαστικής περιουσίας κλέβουν τον ίδιο τον Παντοκράτορα και θα δώσουν λόγο σ' Αυτόν. Αλλού οι ενορίτες έδιωξαν τον αθώο εφημέριο, βρίζοντας τον ίδιο και την οικογένεια του. Και αλλού στέρησαν από τους κληρικούς ακόμα και τα ψίχουλα με τα οποία μόλις που συντηρούνταν.

Τώρα, μάλιστα, αφού έχασαν και τον θείο και τον ανθρώπινο φόβο, φωνάζουν ότι και τους ναούς πρέπει να τους μετατρέψουμε σε θέατρα και τα σπίτια των ιερέων να τα αρπάξουμε και τα μοναστηριακά κτήματα να τα δημεύσουμε, χωρίς να σκέφτονται ότι μερικά μόνο μέτρα γης αναλογούν σε κάθε αδελφό. Τι να πούμε και για τις ληστείες, τις κλοπές, τις χυδαιότητες και τις προγραφές, που έχουν αναστατώσει όλη τη χώρα! Έχουμε αυτοεξευτελιστεί μπροστά σ' όλους τους λαούς του κόσμου. Μας αποφεύγουν σαν την πανούκλα και συνεννοούνται ήδη, όσο εμείς αλληλοτρωγόμαστε, να μοιραστούν τη λατρευτή μας πατρίδα.

»Αγαπητά μου πνευματικά παιδιά, όλους όσοι πιστεύετε στον Θεό, στην ψυχή σας και στην αιώνια ζωή, όλους όσοι αγαπάτε την αγιασμένη πατρίδα μας, σας καλώ και σας ικετεύω: Πάρτε θάρρος και σταθείτε όρθιοι, υπερασπίζοντας την πίστη μας και τη γη μας. Ο λαός αγρίεψε, επειδή απομακρύνθηκε από τον Θεό. Τυφλωμένοι όλοι από τον διάβολο, ξεσηκώθηκαν ο ένας εναντίον του άλλου. Βοηθήστε τους να συνέλθουν, γιατί βρισκόμαστε ήδη όχι στην άκρη του γκρεμού αλλά στο βάθος του. Εμείς οι ίδιοι ρημάξαμε την πατρίδα μας. Σώστε την όσοι βλέπετε και κατανοείτε το μέγεθος της καταστροφής!

»Και πρώτα απ’ όλα, αδελφοί μου, ας στραφούμε όλοι με καρδιά γεμάτη συντριβή στον Θεό, που μας τιμώρησε δίκαια για τα άνομα έργα μας. Ας καταφύγουμε στους ναούς, ιδιαίτερα στις μέρες των εορτών, και ας ικετέψουμε θερμά τον Κύριο να μας λυπηθεί. Το ίδιο ας κάνουμε και στα σπίτια μας κάθε πρωί και κάθε βράδυ. Ας παρακινήσουμε και τα παιδιά μας και τους συγγενείς μας όλους να ζητήσουν το έλεος του Θεού. Μόνο Εκείνος μπορεί να μας σώσει τώρα, όπως σε παλαιότερα δύσκολα χρόνια έσωσε τους προγόνους μας...».

* * *

Τον Ιανουάριο του 1918 απηύθυνε με πόνο ψυχής εγκύκλιο προς τον κλήρο της επαρχίας του:

«...Πατέρες και αδελφοί! Ως τώρα όλοι στη Ρωσία ταλαιπωρήθηκαν πολύ. Αλλά έφτασε η ώρα ακόμα μεγαλύτερης, ακόμα φοβερότερης ταλαιπωρίας, που θα καθορίσει το μέλλον της πατρίδας μας. Ήδη άρχισε σχεδόν φανερός διωγμός της αγίας πίστεώς μας. Ήδη κραυγάζουν οι αποστάτες ότι οι εκκλησίες και τα μοναστήρια πρέπει να μετατραπούν σε θέατρα και άλλα παρόμοια κέντρα.

Ήδη επιχειρούν ν' αρπάξουν την περιουσία και τα πολύτιμα αφιερώματα, τις ιερές προσφορές των πατέρων και των παππούδων μας. Αναμφίβολα, τα πράγματα θα γίνονται όλο και χειρότερα για την αγία Εκκλησία μας. Έρχεται εποχή φοβερή, αν όχι η εποχή του Αντίχριστου, οπωσδήποτε, όπως δείχνουν τα σημάδια, η εποχή του προδρόμου του. Κι εμείς τι θα κάνουμε; Θα μείνουμε αδρανείς; Ας μη μας βαρύνει ποτέ τέτοια κατηγορία!...

»Πρέπει να θυμόμαστε πάντοτε πως οριστήκαμε φύλακες του λαού του Θεού και πως θα δώσουμε λόγο για κάθε χαμένο πρόβατο. Αν δεν γίνουμε καθοδηγοί της λαϊκής συνειδήσεως τώρα, σ' αυτή τη δεινή περίσταση, θα φανεί πως δεν έχουμε κανέναν προορισμό και καμιάν έγνοια για τον λαό. Ο Θεός ας μας βοηθήσει όλους!...

»Μαζί με τ' άλλα που θα κάνετε, να συγκροτήσετε οπωσδήποτε και δίχως αναβολή ενοριακές ενώσεις ευσεβών χριστιανών, στους οποίους θα μπορείτε να στηρίζεστε και με τους οποίους θα συνεργάζεστε για κάθε καλό έργο. Σας υπενθυμίζω ότι παρόμοια σύσταση σας έκανα μόλις ανέλαβα τη διαποίμανση του λαού της Περμ. Αν με είχατε ακούσει τότε, σε κάθε ενορία θα υπήρχε ήδη ο σπόρος της ευσέβειας, η οποία θα μπορούσε να απλωθεί σταθερά μέσω αυτών των ενώσεων σ' όλους σχεδόν τους ενορίτες. Δυστυχώς, λίγοι εφημέριοι ακολούθησαν τη συμβουλή μου. Και να που τώρα διαπιστώνουμε την πλήρη διάλυση της εκκλησιαστικής μας ζωής, μην έχοντας που να στηριχθούμε...

»Και τα βιβλία και οι εφημερίδες και το σχολείο και διάφοροι εκπρόσωποι της ιντελιγκέντσιας συστηματικά δηλητηρίαζαν τον λαό με μύθους και ολέθριες ιδέες, προκειμένου να θανατώσουν την πίστη του σαν ξεπερασμένη δεισιδαιμονία. Έβλεπε, λοιπόν, ο λαός συχνά τους εκφραστές της σύγχρονης κουλτούρας να αντιμετωπίζουν με φανερή περιφρόνηση την Ορθόδοξη Εκκλησία. Τους έβλεπε, όταν σπάνια προσέρχονταν στους ναούς για κάποια πανηγυρική ακολουθία, όχι μόνο να μην προσεύχονται, αλλά και να φλυαρούν ασύστολα με κάποιους άλλους από την παρέα τους, έχοντας τα χέρια πίσω. Έβλεπε ο λαός αυτούς τους ανθρώπους, που καμάρωναν για την εξυπνάδα και τη μόρφωσή τους, να καταργούν τις νηστείες, να ειρωνεύονται τον κλήρο, να περιφρονούν τις εκκλησιαστικές παραδόσεις. Έβλεπε ο λαός τα παιδιά να αποκόβονται στα πρώτα κιόλας σχολικά τους χρόνια από την αληθινή μας ιστορία, την ιστορία που έγραψε ο ίδιος με τους αγώνες του και την ψυχή του. Έβλεπε ο λαός τους δασκάλους και τις δασκάλες να κομπάζουν για την επιπόλαιη αθεΐα τους. Τα έβλεπε ο λαός όλα αυτά, που δεν ήταν παρά καρπός του ψευδώνυμου διαφωτι¬σμού. Αυτά, λοιπόν, κλόνισαν την πίστη, προκάλεσαν τον ηθικό ξεπεσμό, διέλυσαν την οικογένεια, κα¬τάντησαν τη νέα γενιά κοπάδι μεθυσμένων ταραχοποιών...

»Να πώς φτάσαμε στην παρακμή του ποιμαντικού έργου, στην παραμέληση της ψυχικής καλλιέργειας του λαού. Κατάπτωση του κηρύγματος, κατάπτωση της λατρείας, κατάπτωση συνεπώς και της λαϊκής ευσέβειας...

» Ο λαός έκρινε ότι δεν τον ωφέλησαν καθόλου όλοι αυτοί οι σπουδαγμένοι που κάθησαν στον σβέρκο του. Δυστυχώς, όμως, έκρινε ότι δεν τον ωφελήσαμε ούτε κι εμείς, οι πνευματικοί πατέρες του. Κι αυτό γιατί δεν καταφέραμε να κερδίσουμε τη λαϊκή ψυχή, να την κρατήσουμε κοντά μας και να την καθοδηγήσουμε σωστά. Έτσι, δεν εξοφλήσαμε και το χρέος μας προς τον λαό, με τα χρήματα του οποίου σπου¬δάσαμε. Από δω ξεκινά και η οργή του εναντίον όλων των σπουδαγμένων...

»Είμαι βέβαιος ότι το κοντινό μέλλον μας επιφυλάσσει την αναρχία και το μίσος -ο αδελφός θα σκοτώνει τον αδελφό, ο πατέρας τον γιο, ο γιος τον πατέρα και τη μάνα. Αλλά το κακό αυτό οφείλεται στην ολέθρια κουλτούρα του αιώνα μας και στον λεγόμενο διαφωτισμό. Πώς να μην εξεγερθεί ο λαός, αφού έριξαν από τα χέρια του κι έδιωξαν από την ψυχή του όλες τις πνευματικές αξίες με τις οποίες ζούσε και οι οποίες τον έκαναν αληθινά θεοφόρο; Αυτές τις αξίες τώρα τις χλευάζουν, τις πετούν στη λάσπη και τις ποδοπατούν. Και τον λαό τον έκαναν άρρωστο και δυστυχισμένο.

»Συμπέρασμα: Όλοι μας πρέπει με καθαρή καρδιά να συνειδητοποιήσουμε τη ζοφερή κατάσταση της χώρας μας και να λάβουμε μέτρα για τη διόρθωσή της, μέτρα όχι επιδεικτικά αλλά σοβαρά και ρεαλιστικά. Όλοι μας πρέπει με καθαρή καρδιά να συνειδητοποιήσουμε την ευθύνη μας και να πλησιάσουμε τον λαό, που η αθεϊστική προπαγάνδα τον έβγαλε από την τροχιά της αληθινής ζωής. Ας του προσφέρουμε ό,τι του χρειάζεται για να ξαναβρεί την υγεία της ψυχής και το φως της ελπίδας. Ας μιλήσουμε τη γλώσσα του, ας εισχωρήσουμε στο πνεύμα του, ας φέρουμε στην καρδιά του ειρήνη και παρηγοριά. Προπάντων, όμως, ας του ξαναδώσουμε τη χαμένη του πίστη -αφού, βέβαια, γίνουμε πρώτα εμείς αυ¬θεντικοί φορείς της-, την πίστη με την οποία ως τώ¬ρα ζούσε και αποκτούσε τη σωτηρία. Ας βιώσουμε και ας εμπνεύσουμε την αληθινή αδελφοσύνη και την αληθινή ισότητα, που δημιουργούνται στη σύναξη των πιστών μέσα στον ιερό ναό. Εκεί πλούσιοι και φτωχοί, διάσημοι και άσημοι, εγγράμματοι και αγράμματοι είναι ίσοι μπροστά στον Θεό. Έπειτα, ας δώσουμε στον λαό υγιή γνώση από τη δική μας γνώση και ας φωτίσουμε τη ζωή του με το αληθινό φως, το φως της αρετής, της δικαιοσύνης, της τιμιότητας, της νηφαλιότητας...

»Πατέρες και αδελφοί! Σπλαχνιστείτε τον παραζαλισμένο και σκοτισμένο αλλά πιστό λαό. Βοηθήστε τον να ξεπεράσει τη θανάσιμη πνευματική κρίση, που περνά, και να συνέλθει. Θα συνέλθει ο λαός με τη δική σας συμπαράσταση, συμπαράσταση πατρική και διακριτική, για την οποία θα σας ανταμείψει με την υιική αγάπη του και με την ολόθυμη υπακοή του. Εύχομαι να μη διαψευσθεί η βαθιά μου πίστη σ' αυτόν τον τρόπο εξόδου από την κρίση».

* * *

Από τον Φεβρουάριο του 1918, μετά τη δημοσίευση του διατάγματος για τον χωρισμό της Εκκλησίας από το Κράτος, ξέσπασε όλη η αντιχριστιανική μανία των μπολσεβίκων, οι οποίοι άρχισαν να σφραγίζουν ναούς, να καταργούν και να λεηλατούν εκκλησιαστικές σχολές, να μετατρέπουν ιερούς χώρους σε κέντρα χορού.

Προσφορά στον δοκιμαζόμενο λαό